ที่มาของอัญมณี

      ความสนใจในความสวยงามของอัญมณีและเครื่องประดับของคนเรานั้นมีมาตั้งแต่สมัยโบราณกาลอย่างน้อยประมาณ ๑๕๐,๐๐๐ ปีมาแล้ว  จากหลักฐานประจักษ์พยานต่าง ๆ ทางโบราณคดี เช่น พบควอตซ์ในบริเวณเดียวกันกับการขุดค้นพบโครงร่างบรรพบุรุษของมนุษย์ (มนุษย์ปักกิ่ง) สิ่งแกะสลักจากหิน กระดูก เขาสัตว์ ทำเป็นเครื่องประดับ เครื่องมือ เครื่องใช้ต่าง ๆ ที่พบตามถ้ำหรือตามโบราณสถานในประเทศต่าง ๆ  จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์พบว่ามีการใช้อัญมณีอย่างแท้จริงในสมัยอียิปต์โบราณ จีน และอินเดีย หลายพันปีก่อนพุทธกาลในอียิปต์ซึ่งเป็นชาติที่มีอารยธรรมต่อเนื่องกันยาวนานมีการใช้อัญมณีชนิดต่าง ๆ เช่น ลาพิส-ลาซูลี แอเมทิสต์ เทอร์คอยส์ คาร์นีเลียน ออบซิเดียน ไข่มุก มรกต เป็นต้น ในประเทศจีนซึ่งเป็นชาติที่มีอารยธรรมเก่าแก่เช่นกัน  อัญมณีที่นิยมใช้ คือ หยก  สำหรับประเทศอินเดียนั้นถือได้ว่าเป็นประเทศที่มีอัญมณีที่มีค่าและมีความสำคัญหลายชนิด เช่น เพชร ทับทิม มรกต ไพลิน เป็นต้น 
      ความรู้ ความเชื่อถือ และการใช้อัญมณีของคนไทยในสมัยโบราณเริ่มมีมาแต่สมัยใดยังไม่มีหลักฐานกำหนดแน่ชัดเราอาจทราบเรื่องอัญมณีของไทยในอดีตได้จากวรรณคดีไทยบางเรื่องบางตอน เริ่มตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยามาจนถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์  คนไทยเริ่มรู้จักและใช้อัญมณีไม่กี่ชนิดมีการจัดแบ่งอัญมณีออกเป็น ๙ ชนิด เรียกว่า นพรัตน์ หรือ นวรัตน์ หรือ แก้วเก้าประการ เป็นต้น ในตำรานพรัตน์มีคำกลอนที่มีอิทธิพลทำให้คนไทยไม่น้อยรู้จักสนใจและนิยมนับถืออัญมณีว่า เป็นสิริมงคล มีการจัดแบ่งเป็นลักษณะ สี ชนิด ลำดับชั้นคุณภาพแตกต่างกันไป คำกลอนนั้น คือ

๑. เพชร (น้ำ) ดี หมายถึง เพชร - Diamond

 

 

๒. มณีแดง หมายถึง ทับทิม - Ruby

 

 

๓. เขียวใสแสง มรกต หมายถึง มรกต - Emerald

 

 

๔. เหลืองใสสด บุษราคัม หมายถึง บุษราคัม - Yellow - Sapphire or Topaz*

 

 

๕. แดงแก่ก่ำ โกเมนเอก หมายถึง โกเมน - Garnet

 

 

๖. ศรีหมอกเมฆ นิลกาฬ หมายถึง ไพลิน - Blue Sapphire

 

 

๗. มุกดาหาร หมอกมัว หมายถึง ไข่มุก - Pearl or Moonstone

 

 

๘. แดงสลัว เพทาย หมายถึง เพทาย - Zircon

 

๙. สังวาลสาย ไพฑูรย์ หมายถึง ไพฑูรย์ - Chrysobery Cat's eye

 

 

*ในสมัยโบราณ คำว่า บุษราคัม จะหมายถึงโทแพซ แต่เมื่อเราพบว่าพลอยสีเหลืองของจันทบุรีซึ่งเป็นแซปไฟร์สีเหลือง (Yellow Sapphire) มีคุณภาพเหนือกว่า เราจึงใช้ Yellow Sapphire แทน 

      อัญมณีทั้ง ๙ ชนิดนี้ ประเทศไทยมีเกือบครบยกเว้นมรกตและไพฑูรย์ซึ่งยังไม่พบ  ชนิดที่มีชื่อเสียงระดับโลกทั้งในอดีตและปัจจุบัน คือ ทับทิมสยาม รองลงมา  คือ ไพลินหรือนิลกาฬนั่นเอง เรื่องของอัญมณีโดยเฉพาะแก้วเก้าประการคนไทยโดยทั่วไปนิยมเลื่อมใสนับถือว่าเป็นของมีค่าสูงและเป็นสิริมงคล  นำมาใช้ประโยชน์ทั้งในด้าน ศาสนา และในสถาบันพระมหากษัตริย์ เช่น ทำเป็นพระพุทธรูปต่าง ๆ ตลอดจนใช้ประดับเครื่องทรงและที่ประทับ  ใช้เป็นเครื่องประดับแสดงถึงตำแหน่งและเกียรติยศ  เครื่องราชูปโภคในพระราชพิธีสำคัญ เครื่องราชอิสริยาภรณ์ ตลอดจนสิ่งของเครื่องใช้ของที่เป็นบำเหน็จรางวัล เครื่องประดับต่าง ๆ ของพระราชวงศ์ ขุนนาง และข้าราชการชั้นสูง ประชาชนโดยทั่วไปทุกระดับชั้นก็สามารถหามาได้ตามกำลังฐานะ นอกจากเพื่อความสวยงาม และความเป็นสิริมงคลต่าง ๆ แล้ว  ก็ยังใช้เป็นหลักทรัพย์ที่ถือเป็นมรดกสืบทอดแก่ทายาทในวงศ์ตระกูล เป็นของกำนัลตอบแทนผู้มีน้ำใจช่วยเหลือยามที่เคยตกทุกข์ได้ยาก เป็นของสำหรับหมั้นหมาย เป็นต้น  นอกจากนพรัตน์หรือแก้วเก้าประการแล้วยังมีอัญมณีอื่น ๆ อีกหลายชนิดที่คนไทยนำมาใช้ประโยชน์ทางด้านเครื่องประดับ เป็นของสวยงาม และมีความหมายทางโหราศาสตร์     เช่นเดียวกัน เช่น แก้วโป่งข่าม โมรา โมกุล ฯลฯ สำหรับแก้วโป่งข่ามเป็นแร่ควอตซ์ชนิดหนึ่งหรือที่เรียกว่า หินเขี้ยวหนุมาน มีความโปร่งใสโปร่งตาและมักมีมลทินแร่บางชนิดอยู่ภายในเนื้อทำให้เกิดมีรูป ร่าง สีสัน ลวดลายแปลกประหลาดต่าง ๆ สวย งาม มีชื่อเรียกต่าง ๆ กัน เช่น ขนเหล็ก เข็มเหล็ก เข็มทอง ไหมทอง สายรุ้ง ฯลฯ แหล่งกำเนิดสำคัญอยู่ที่อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง และอำเภอสา จังหวัดน่าน เป็นอัญมณีที่ได้รับความนิยมเลื่อมใสรู้จักกันมากในหมู่คนไทยทั่วประเทศ  เมื่อประมาณปี พ.ศ. ๒๕๑๓ มีเหตุการณ์ตื่นแก้วโป่งข่ามซึ่งอาจถือได้ว่าเป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์วงการอัญมณีไทยเลยก็ว่าได้ 
      ประเทศไทยนับเป็นประเทศหนึ่งที่มีชื่อเสียงมานานมากในเรื่องของอัญมณี  โดยเป็นแหล่งสำคัญแห่งหนึ่งของโลกที่มีอัญมณีหลายชนิด เช่น ทับทิม ไพลิน บุษราคัม เขียวส่อง เพทาย โกเมน ไข่มุก เป็นต้น  อุตสาหกรรมและการค้าอัญมณีและเครื่องประดับของไทยได้รับการยกย่องและยอมรับทั้งในด้านคุณภาพและราคาจากนานาประเทศทั่วโลก  สินค้าอัญมณีและเครื่องประดับนับเป็นสินค้าส่งออกหมวดหนึ่งของไทยที่ได้สั่งสมบทบาทในการเป็นสินค้าที่สำคัญทำรายได้สูงให้แก่ประเทศโดยติดอันดับต้น ๆ ๑ ใน ๕ ของสินค้าส่งออกประเภทต่าง ๆ ของประเทศและยังคงมีแนวโน้มที่เพิ่มมากขึ้นทุก ๆ ปี  นับเป็นสินค้าที่มีอนาคตที่สดใสมากมีการผลิตและการทำเหมืองแร่อัญมณีในหลายจังหวัด เช่น กาญจนบุรี จันทบุรี ตราด ค่าแรงงานถูก ช่างฝีมือมีคุณภาพ มีทักษะ มีความรู้ความชำนาญในการเจียระไน การออกแบบ และประดิษฐ์งานประณีตศิลป์นานาชนิด ทั้งในกรุงเทพ ฯ และต่างจังหวัด อุตสาหกรรมการผลิตการค้าการส่งออกอัญมณีและเครื่องประดับจึงขยายตัวอย่างรวดเร็วมากในระยะ ๑๐ ปีที่ผ่านมา ดังจะเห็นได้จากตัวเลขของกรมเศรษฐกิจการพาณิชย์ที่แสดงถึงสถิติของมูลค่ารวมของการส่งออกสินค้าประเภทนี้ที่มีค่าเพิ่มมากขึ้นทุกปี  ดังในปี ๒๕๒๖ มีมูลค่าการส่งออก ๗,๒๐๑.๑ ล้านบาท เพิ่มเป็น ๑๙,๘๒๗.๕ ล้านบาท ในปี ๒๕๓๐ เป็น ๓๔,๘๙๑.๓ ล้านบาท ในปี ๒๕๓๓ เป็น ๓๕,๙๖๒.๖ ล้านบาท ในปี ๒๕๓๔ และในปี ๒๕๓๖ ประมาณการไว้ที่ ๔๒,๕๐๐ ล้านบาท และยังมีเป้าหมายที่ ๑๐๐,๐๐๐ ล้านบาท ในอีกไม่กี่ปีข้างหน้า
      มูลค่าการส่งออกอัญมณีที่เพิ่มสูงขึ้นทุกปีนั้นเป็นมูลค่าจากอัญมณีที่ผลิตได้ในประเทศส่วนหนึ่งซึ่งนับวันก็จะขาดแคลนและหมดไปไม่เพียงพอต่อความต้องการที่เพิ่มมากขึ้น  อีกส่วนหนึ่งเป็นอัญมณีที่นำเข้าจากต่างประเทศซึ่งนับวันก็จะยิ่งมีมูลค่าการนำเข้าเพิ่มมากขึ้นทุกปีเช่นกัน  อัญมณีในส่วนนี้จะมีทั้งที่เป็นอัญมณีแท้ อัญมณีสังเคราะห์เทียมเลียนแบบต่าง ๆ นำมาเจียระไนตกแต่งเป็นเครื่องประดับแล้วส่งออก  จะเห็นได้ว่าอัญมณีและเครื่องประดับมีความสำคัญต่อระบบเศรษฐกิจของประเทศอย่างมากเป็นอุตสาหกรรมการผลิตและการค้าที่ทำให้เกิดอุตสาหกรรมต่อเนื่องหลายด้าน เช่น การทำเหมือง การผลิตเครื่องจักร เครื่องมือ เครื่องใช้ที่เกี่ยวข้องกับการผลิต การออกแบบ การเจียระไน และทำเครื่องประดับ การโฆษณา การบรรจุภัณฑ์ การขนส่ง ฯลฯ ล้วนแต่มีส่วนสำคัญที่ช่วยผลักดันส่งเสริมการพัฒนาประเทศ กล่าวได้ว่าประเทศไทยมีแนวโน้มมีความพร้อมสูงมากที่จะเป็นศูนย์กลางสำคัญของอุตสาหกรรมอัญมณีและเครื่องประดับของโลกอย่างแท้จริง